Po ostatnich przygodach związanych z upadkiem firmy rzekomo inwestującej w złoto – Amber Gold – każdego dnia z najpopularniejszych mediów kilkukrotnie wydobywało się sformułowanie „piramida finansowa”. Sprawa Amber Gold znalazła swój finał w sądzie, dopiero okaże się w jaki sposób firma funkcjonowała i czy była to typowa piramida finansowa. W poniższym tekście nie będziemy zajmować się konkretnym przykładem z naszego podwórka, tylko rozważymy teoretyczne podstawy. Czym jest piramida finansowa i jak działa?

Piramida finansowa nazywana jest również „schematem Ponziego”, od nazwiska Charlesa Ponziego, pierwszej osoby, która stworzyła piramidę finansową.

Najprościej mówiąc, piramida finansowa jest to struktura, w której zysk danego uczestnika wypłacany jest z wpłat nowych uczestników. To, że firma reklamuje się, że inwestuje w złoto, sztukę, nieruchomości czy w inne aktywa nie oznacza, że faktycznie tak robi – jest to sposób na zamaskowanie faktycznej działalności. Jej jedyna działalność skupia się na marketingu, aby przyciągać jak najwięcej nowych klientów oraz zdobyć wiarygodność w oczach społeczeństwa. Klienci kuszeni są promocjami, wizją wysokich zysków udowadnianych często za pomocą zmanipulowanych lub historycznych danych. Na przykład po wysokich wzrostach na rynku nieruchomości powstają fundusze rzekomo inwestujące w rynek nieruchomości przynoszący bardzo wysokie stopy zwrotu z inwestycji. Pierwsze wypłaty zysku usypiają czujność uczestników, pojawia się wysokie zainteresowanie tą forma inwestycji – w końcu firma naprawdę płaci. Zyskuje w te sposób wiarygodność i nowych klientów.

Struktura taka z góry skazana jest na porażkę – w pewnym momencie źródło nowych klientów wysycha, powodując, że brakuje pieniędzy na wypłaty zysku z inwestycji starym klientom. Piramida rozpada się, a klienci, którzy wpłacili do niej pieniądze zostają z niczym. Jedynymi zarobionymi są osoby, które zdążyły wyjść z inwestycji przed upadkiem „schematu Ponziego” oraz właściciele „funduszu inwestycyjnego”.

Zgodnie z polskim prawem organizowanie piramid finansowych jest czynem nieuczciwej konkurencji zagrożonym karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Jak wspomniałem na początku, twórcą pierwszej piramidy finansowej był Charles Ponzi, który zbudował taką strukturę w 1920 roku w Bostonie. Oszukał swoich klientów na około 15 milionów dolarów, co wówczas stanowiła bardzo wysoką kwotę.

Największą piramidą finansową jest struktura zbudowana przez Bernarda Madoffa. Działała ona przez 13 lat i upadła dopiero w czasie kryzysu finansowego w 2009 roku, kiedy z powodu zawirowań na rynkach finansowych inwestorzy zaczęli wycofywać swoje pieniądze. Piramida stworzona przez Madoffa była elitarną strukturą skierowaną do najbogatszych inwestorów. W momencie upadku w piramidzie znajdowało się ok. 13 miliardów dolarów należących do 5 tysięcy osób. Śledztwo wykazało, że przez cały okres istnienia funduszu, pieniądze nie były w żaden sposób inwestowanie. Madoff został skazany na 150 lat więzienia.

Jak widać piramidy finansowe mogą przybierać różne postacie, mogą być skierowane zarówno do przeciętnego obywatela, jak również mogą przybierać formę elitarnych funduszy inwestycyjnych dla najbogatszych. Trzeba mieć oczy szeroko otwarte i uważać na wszystkie fundusze oferujące ponad przeciętne zyski.